Zaman Çarkı

Zaman Çarkı'nın ve yazarı Robert Jordon'ın diğer fantastik dünya yaratıları ve yazarları ile karşılaştırıldığında daha az tanındığını bildiğimden, anlatmak istediğim konuya ilerleyişime yazar ve yaratısından başlayacağım.

Robert Jordan Kimdir?

Amerikalı yazar, James Oliver Rigney Jr.'ın (1948-2007) en ünlü eseri, fantastik edebiyat tarihinin en büyük epik serilerinden biri olarak kabul edilen “Zaman Çarkı” (The Wheel of Time) serisidir. Jordan, bu seriyi 1990’lı yılların başında yayınlamaya başlamış ve ölümünden önce dokuz kitap tamamlamıştır. Serinin geri kalanını ise yazarın notlarına dayanarak Brandon Sanderson, Jordan’ın izniyle tamamlamıştır.

Robert Jordan’ın Önemi ve Etkisi

1. Epik Fantastik Türünün Gelişimine Katkısı:
   Robert Jordan, J.R.R. Tolkien ve George R.R. Martin gibi yazarlarla birlikte epik fantastik türünü şekillendiren önemli isimlerden biridir. Zaman Çarkı serisi, geniş bir dünya kurulumu, karmaşık karakterler ve derin politik iç içe geçmişlikleriyle bu türün sınırlarını zorlayan bir yapıya sahiptir. Özellikle Tolkien’in Yüzüklerin Efendisi’nden sonra fantastik edebiyatta daha kapsamlı ve detaylı bir anlatım arayışı içinde olan okuyucular için yeni bir soluk getirmiştir.
2. Kapsamlı Dünya Kurulumu:
   Jordan, Zaman Çarkı serisinde çok sayıda kültür, dil, din ve siyasi sistem yaratmıştır. Bu dünyaların her biri ayrıntılı bir şekilde geliştirilmiş ve hikayeye derinlik katmıştır. Örneğin, kadın ve erkek büyücüler arasındaki güç dengesi (Aes Sedai sistemi), cinsiyet rollerini sorgulayan modern bir yaklaşım sunmaktadır.
3. Karmaşık Karakterler ve İnsan Psikolojisi:
   Jordan’ın karakterleri, iyi ve kötü arasında keskin çizgilerle ayrılmamıştır. Her karakterin kendine özgü motivasyonları, çelişkileri ve gelişim süreçleri vardır. Bu da okuyucuların onlarla özdeşleşmesini sağlar. Özellikle ana karakter Rand al’Thor’un kahramanlık yolculuğu, Joseph Campbell’in “kahramanın sonsuz yolculuğu” modeline uygun bir dönüşüm sürecini yansıtır.
4. Popüler Kültürdeki Yeri:
   Zaman Çarkı serisi, fantastik edebiyat tarihinde milyonlarca satan bir eser olmuştur. Amazon Prime Video'da devam eden bir disizi vardır. Yeni sezonu bugünlerde yayınlanmaya devam etmektedir.
5. Edebiyat ve Toplumsal Temalar:
   Jordan, eserlerinde yalnızca macera ve sihir değil, aynı zamanda toplumsal adalet, güç dengesi, cinsiyet eşitliği ve özgürlük gibi temaları da ele almıştır. Özellikle kadın karakterlerinin güçlü ve bağımsız tasvirleri, seriyi çağdaş bir perspektifle değerlendiren okuyucular için önemlidir.

Jordon'ın Mirası

Robert Jordan, 2007 yılında amiloidoz hastalığı nedeniyle hayatını kaybetti. Ancak bıraktığı notlar sayesinde Zaman Çarkı serisi eksiksiz bir şekilde tamamlanmıştır. Brandon Sanderson, Jordan’ın mirasını devralarak serinin son üç kitabı olan The Gathering Storm, Towers of Midnight ve A Memory of Light’ı yazmıştır.

Zaman Çarkı’nın Temel Özeti

Zaman Çarkı, adını serinin temel metaforundan alır: Zaman, bir çark gibi döner ve her dönüşünde olaylar tekrarlanır, ancak küçük farklılıklarla. Bu döngüde, geçmişte yaşanan olaylar ve kişiler ("yeniden doğanlar") farklı şekillerde yeniden yaratılır. Bu döngü, kaderin kaçınılmazlığını ve insan iradesinin sınırlarını sorgular.

Serinin evreninde, dünya bir zamanlar çağdaş uygarlığa sahipti, ancak "Deliğin Açılması" adı verilen bir felaketle birlikte yıkıldı. Bu felaket, Karanlık Varlık (The Dark One) adı verilen kötülüğün zincirlerini gevşetmiş ve dünyayı kaosa sürüklemiştir. Artık bu dünya, sihir ve savaşlarla dolu bir ortamda varlığını sürdürmektedir.

Evren ve Temel Kavramlar

• Zaman Çarkı, zamanı bir tekerlek gibi döndürür ve her dönüşünde çağlar tekrar eder.
• Işık (The Light) ile Karanlık (The Dark One) arasında süregelen bir mücadele vardır.
• Tek Güç (One Power): Erkekler (saidin) ve kadınlar (saidar) tarafından farklı şekillerde kullanılan bir enerji. Ancak, erkeklerin kullandığı güç, geçmişte Karanlık tarafından kirletilmiştir ve deliliğe yol açar.
• Ejder (Dragon): Karanlık'a karşı savaşan efsanevi bir kahraman. Lew Therin Telamon, önceki çağın Ejderi'dir ve serinin ana karakteri Rand al'Thor da onun yeniden doğmuş halidir.

 

 

Zaman Çarkı Serisi ve Joseph Campbell’ın Kahramanın Sonsuz Yolculuğu Modeli

Ana karakter Rand al’Thor’un hikayesi, Joseph Campbell’in “Kahramanın Sonsuz Yolculuğu” modelinin neredeyse mükemmel bir örneğidir. Bu model, mitolojik hikayelerde ortak olan yapıyı ortaya koyar ve Zaman Çarkı serisinin temel anlatısını anlamamızı sağlar. Rand al’Thor’un yolculuğunun Campbell’in evrelerine göre açıklaması:

1. Çağrıya Yanıt Vermek

Kahramanın yolculuğu genellikle bir çağrının kabul edilmesiyle başlar. Rand al’Thor, Emond Meyli adlı küçük bir köyde sade bir yaşam sürmektedir. Ancak Moiraine Damodred adlı Aes Sedai’nin köyüne gelmesiyle her şey değişir. Köyün üzerine Trolloc adlı canavarlar saldırır ve Rand ile arkadaşları (Mat ve Perrin), Karanlık Varlık’ın peşinde olduklarını öğrenir. Rand, bu çağrıyı istemese de kaçınılmaz olarak kabul etmek zorunda kalır.

2. Çağrıyı Reddetme ve Rehberin Yardımı

Rand, başlangıçta kaderinin farkında değildir ve sıradan bir hayat sürdürmeyi tercih eder. Ancak Moiraine ve Lan gibi rehberler, ona yol gösterir. Özellikle Moiraine, Rand’ın potansiyelini görür ve onu korumak için çaba gösterir. Ayrıca, daha sonra öğrendiği gibi, Rand’ın içindeki güç (One Power) ve kaderi, onun yalnızca bir çoban olmadığını kanıtlar.

3. Eşiğin Aşılması

Rand, Emond Meyli’nden ayrıldıktan sonra bildik dünyasını terk eder ve bilinmeyen bir dünyaya adım atar. İlk zorluklar, Trolloc saldırıları, Myrddraal’larla mücadele ve Aes Sedai sistemiyle tanışmak gibi deneyimlerdir. Bu süreçte, Rand hem fiziksel hem de ruhsal açıdan sınanır. Örneğin, Shadar Logoth şehrindeki olaylar, onun karakterini ve kararlarını derinden etkiler.

4. Balinanın Karnı ve Dönüşüm

Rand’ın iç dünyaya giriş süreci, kendisini Yeniden Doğan Ejder olarak keşfettiği andır. Bu gerçekle yüzleşmek, onun için hem bir şok hem de dönüştürücü bir deneyimdir. Artık sadece bir köylü değil, aynı zamanda dünyanın kaderini belirleyecek bir kahramandır. Ancak bu rol, onu delilik ve karanlık düşüncelerle dolu bir iç savaşa sokar.

5. Sınavlar Yolu

Rand’ın yolculuğu boyunca birçok deneme atlatır ve güçlü müttefikler kazanır. Egwene, Perrin, Mat, Nynaeve ve Elayne gibi karakterler, onun yanında yer alır. Aynı zamanda, Rahvin, Sammael ve Mesaana gibi Karanlık Varlık’ın yandaşlarıyla da mücadele eder. Her deneme, Rand’ın liderlik becerilerini, zekasını ve cesaretini ortaya çıkarır.

6. Derinlikteki Mucizevi Karşılaşma

Rand’ın en büyük zaferi, Karanlık Varlık’la karşı karşıya gelmesidir. Bu süreçte, One Power’ı kontrol etmeyi öğrenir ve kendi kaderini kabul eder. Ancak bu zafer, yalnızca dışsal bir başarı değildir; aynı zamanda içsel bir dönüşüm sürecidir. Rand, sonunda kendi karanlık yanlarını yenmeyi ve dünyayı kurtarmak için fedakarlık yapmayı başarır.

7. Dönüş ve İki Dünyanın Ustası

Rand’ın yolculuğu, Karanlık Varlık’la mücadeleden sonra tepe noktasına ulaşır. O, dünyayı kurtarır ancak bu bedeli ağır olur. Son kitapta, Rand’ın kişiliği tamamen değişir ve o, daha huzurlu bir varlık haline gelir. Kendisini yeniden doğmuş gibi hisseder ve geçmişteki acılarından arınır. Artık hem dünyevi hem de ruhsal dünyada dengeyi sağlamıştır.

8. Yaşama Özgürlüğü

Rand’ın mirası, yalnızca dünyayı kurtarmakla sınırlı değildir. O, gelecek nesillere umut ve ilham bırakır. Onun hikayesi, kaderin nasıl kabul edilebileceği ve insan iradesinin sınırlarını nasıl aşabileceği konusunda önemli bir ders içerir. Rand’ın yolculuğu, hem kendi dönüşümünü hem de dünya üzerindeki etkisini simgeler.

 

Kahramanın yolculuğunda anlatılarında, yani mitlerde ve masallarda çizgisel ilerleyen bir dünya ile karşılaşırız. Kahraman zorluklarla karşılaşır. Bazen başarılı olur. Bazense başaramamış gibi görünür ancak bu durum kahramanın dönüşüm geçirmesine sebebiyet vererek, çizgisel akışta yine başarılı olur. Kahraman hikayelerini iki boyutlu bir dünyaya aktarırsak, örneğin bir dosya kağıdı üzerinde kahramanın hareket ettiğini hayal edersek; karakterin ileri-geri, yukarı-aşağı hareketlenmesi olur. Jordan’ın böyle bir dünyaya kattığı şey üçüncü boyut olarak zamandır. Kahramanın hikayesinde zaman çizgisel değil, bir çark gibi döngüsel hareket eder. Her son, bir başlangıç; her başlangıç sona doğru ilerleleyen bir ivmedir. Ayrıca tek bir çark yoktur. Zaman Çarkı evreni, iç içe geçen çarklardan oluşur. Çarkların çizgisel döngüsü bazen kesişir, bazen kesişmeden paralel devam eder veya çarklar bambaşka bir yörüngede ilerler.

Kahramanın hikayesinde karakter bazen ilk eşiği aşıp, onu kahramana dönüştürcek erdemleri kazanacağı sınavlar yolundan ilerler. Bu süreç içerisinde artık dönüşüm başlamış, takip edilen bir kahraman olmaya başlamış ve aynı zamanda takip edilen olmuştur. Ancak sürecin en önemli aşamalarından biri dönüş eşiğidir. Kahraman yolculuğunda dönüş eşiğini kaçırırsa, yaşama özgürlüğünü bulamaz. Başka bir çarktaki karakterin kahraman olma sürecindeki karşılaştığı sınavlardan biri haline dönüşür. Jordon, diğer epik hikayelerden farklı olarak bu döngüselliği görmüş ve anlatısına zamanı da eklemiştir. Dosya kağıdı üzerinde çizgisel hareket eden karakter üçüncü boyut olan zamanı algılarsa, kahramana dönüşür ve ejder olur.

 

Zamana ya da Hesiodos’un Theogonoia’sındaki Kronos’a, sembolik bir bakış açısı ile bakacak olursak:

Hesiodos’un Theogonia ’sında Kronos’un Sembolik Anlamı

1. Zaman ve Değişimin Sembolü

Kronos, efsanevi bir tanrı olarak, var olan düzeni yok etmek ve yeni bir düzen yaratmak için hareket eder. Babası Uranos’un (Gökyüzü) iktidarını devirerek kendisi krallığa geçer. Ancak bu süreç, döngüsel bir zaman felsefesini yansıtır: Her kuşak, önceki kuşağı devirir ve yerine yeni bir düzen gelir. Bu döngüsellik, zamanın kaçınılmaz akışını ve her şeyin değişime tabi olduğunu sembolize eder.

• Zamanın Yıkıcı Gücü: Kronos, babasını devirirken onun cinsel organlarını keser, bu da yaratıcılık ve yaşam gücünü ortadan kaldırır. Aynı şekilde, oğlu Zeus’un doğuşunu engellemeye çalışarak gelecekteki kuşağın yükselişini durdurmayı hedefler. Ancak tüm çabalarına rağmen, zamanın ilerlemesi karşısında yenilir. Bu, zamanın hiçbir şeye acımaksızın her şeyi değiştirdiğini ve yok ettiğini gösterir.

2. Kuşaklararası Çatışmanın Temsilcisi

Kronos, mitolojide kuşaklar arası çatışmaların merkezinde yer alır. Babası Uranos’un zalimliğini protesto eden Gaia (Toprak), oğlu Kronos’a karşı babasına isyan etmesi için cesaret verir. Kronos, Uranos’u devirerek tahtı ele geçirir. Ancak bu zafer geçicidir; çünkü o da kendi çocuklarından birinin (Zeus) kendisini devireceğinden korkar ve onları yutmaya başlar. Bu döngüsel çatışma, her kuşağın bir önceki kuşağı devirmeye çalıştığını ve bu sürecin sonsuz olduğunu gösterir.

• Devrim ve Devrilme: Kronos’un hikayesi, her kuşağın kendisinden önceki kuşağı devirme çabasının bir metaforudur. Bu, tarihsel, toplumsal ve politik alanlarda da gözlemlenebilen bir dinamiktir. Örneğin, eski nesillerin geleneklerini yıkan yeni nesiller gibi, her kuşak kendi hakimiyetini kurmaya çalışır.

3. Kader ve Kaçınılmazlık

Kronos’un hikayesi, kaderin kaçınılmazlığını vurgular. O, kendi çocuklarının kendisini devireceği kehaneti öğrenir ve bunu önlemek için onları yutar. Ancak sonunda, karısı Rhea’nın yardımıyla Zeus hayatta kalır ve babasına karşı ayaklanır. Bu, kaderin ne kadar direnirse densin gerçekleşeceğini gösterir. İnsan iradesi, kader karşısındaki güçsüzlüğü simgeler.

• İroni ve Talihsizlik: Kronos’un yaptığı her şey, aslında kaderin gerçekleşmesine katkıda bulunur. Kendi çocuklarını yutması bile, Zeus’un hayatta kalmasını sağlayacak bir dizi olayın tetiklenmesine yol açar. Bu, insan hayatındaki ironileri ve planlarımızın beklenmedik sonuçlar doğurabileceğini yansıtır.

4. Tasfiye ve Yeniden Doğuş

Kronos’un Uranos’u devirme eylemi, eski düzenin yıkılıp yerine yeni bir düzenin kurulduğu bir tasfiyeyi temsil eder. Ancak bu tasfiye, tamamen pozitif değildir; çünkü Kronos’un kendisi de daha sonra aynı kaderi yaşar. Bu döngüsellik, yaşamın sürekli yenilenme sürecini ve her yıkımın ardından yeni bir başlangıcın geldiğini sembolize eder.

• Doğum ve Ölüm Döngüsü: Kronos’un hikayesi, doğanın döngüsel yapısını yansıtır. Her biten şey, yeni bir başlangıcın habercisidir. Bu, hem doğadaki mevsimler döngüsü hem de insan toplumundaki değişimleri açıklar.

5. İktidar ve Korku

Kronos, gücü ele geçirdikten sonra onu koruma kaygısıyla aşırı bir kontrol ve baskıcı bir yönetim sergiler. Çocuklarını yutmak gibi bir eylem, iktidarın bozucu etkisini ve güce sahip olanların gelecek kuşaklardan duydukları korkuyu simgeler.

• Güç Tutkusu: Kronos’un hikayesi, gücün insani zayıflıkları nasıl ortaya çıkardığını gösterir. O, kendi çocuklarına bile güvenemez ve bu güvensizlik, sonunda yıkımına yol açar. Bu, erkin kendi güçlerini koruma çabalarının nasıl tehlikeli olabileceğine dair bir uyarı içerir.

Kronos’un Theogonia ’daki sembolik anlamı, zamanın döngüsel doğasını, kuşaklar arası çatışmaları, kaderin kaçınılmazlığını ve iktidarın getirdiği korkuyu içermektedir. O, yalnızca bir mitolojik figür değil, aynı zamanda insanlık deneyimini ve evrensel gerçekleri yansıtan bir alegoridir. Kronos’un hikayesi, bize her şeyin değişime tabi olduğunu, kaderin kaçınılmaz olduğunu ve her yıkımın ardından yeni bir başlangıcın geleceğini hatırlatır.

 

Günümüz

Bugüne bakacak olursak kahraman tam da bir önceki erkin geçtiği süreçten geçiyor. Sınavlar sırasında yaşananlar, onu muhtemelen bir kahramana dönüştürecek. Nasıl bir kahraman olacağının erdemlerini de bu sınavlarda kazanacak. Umarım bir başka çarktaki karakterin karşılaştığı, aşılması gereken bir sınav haline dönüşmez. Bugünün erki, bazıları için dünün kahramanı ise döngüsünde en önemli unsur olan zaman yokmuş gibi davranıyor. Dönüş eşiğini çoktan aştığı için sembolik evine dönebileceği bir yol bulamıyor. Kendi eliyle yaşama özgürlüğünü kendisinden almış durumda. Zamanın biriken taneleriyle bu durum onu daha korkunç bir canavara dönüştürüyor. Ama binlerce yıldır anlatılan hikayeler gösteriyor ki, döngünün ferahlığı çıkacak olması kaçınılmaz. Umarım bu süreçte kimsenin ayağına taş değmez….