1. Ana Temalar:

Bu ilk oturumun temel amacı, insanın biyokültürel evrimi konusuna genel bir çerçeve çizmek, dinleyicilere arkeolojinin ve paleoantropolojinin bu konuya yaklaşımını anlatmak ve temel terminolojiyi tanıtmaktır. Ana temalar şunlardır:

• Evrim Kavramı: Evrimin sadece biyolojik değil, aynı zamanda kültürel yönleri olduğu ve gündelik yaşamda da görülebileceği.
• Biyokültürel Evrimin İrdelenmesi: İnsanın evrimini sadece biyolojik değil, aynı zamanda kültürel kalıntılar üzerinden de anlamanın gerekliliği.
• Temel Bilim Alanları ve Yöntemler: İnsanın biyokültürel evrimini anlamak için kullanılan arkeoloji, paleoantropoloji, paleontoloji gibi bilim dalları ve yüzey araştırması, kazı, stratigrafi gibi yöntemler.
• Temel Terminoloji: Prehistorya, yontma taş aletler, standart alet üretimi, fosiller ve jeolojik zamanlar gibi konunun anlaşılması için gerekli temel kavramlar.
• İnsanın Tanımı ve Alet Yapımı: Arkeolojik açıdan insanın kim olduğu ve alet yapma yeteneğinin önemi.
• Jeolojik Süreçler ve Canlılık: Dünyanın oluşumu, jeolojik zamanlar ve devirler ile bu dönemlerde yaşamın nasıl evrimleştiği.
• Disiplinlerarası Çalışmanın Önemi: İnsanın biyokültürel evrimini anlamak için farklı bilim dallarının işbirliğinin gerekliliği.

2. En Önemli Fikirler ve Gerçekler:

• Arkeolojinin Odağı: Arkeolojinin "maddi kalıntılar" üzerine odaklandığını ve kalıntıların tekil değil, "arkeolojik bağlamıyla birlikte ele alınması gerektiğini" vurgulanır. Bu yaklaşım, sadece nesneleri değil, onların bulunduğu ortamı da anlamanın önemini ortaya koyar.
• Biyokültürel Evrimin Bütüncüllüğü: Evrimin "her yerde her aşamada ve gündelik hayatımızda da çok karşı karşıya olduğumuz bir durum" olduğunu belirtilir. İnsanın evriminin biyolojik ve kültürel yönlerini bir arada ele almanın gerekliliğini vurgulanır.
• Prehistorya ve İlk Kültürel Nesne: Prehistorya'nın "ilk kültürel nesneyle başladığını" ve bu nesnenin "yontma taş aletler" olduğunu belirtilir. İnsanın tarihinin de yontma taş aletlerle başladığı fikrini sunar.
• Standart Yontma Taş Alet Üretiminin Önemi: "Standart yontma taş alet üretimi ile birlikte biz tarih öncesini başlatıyoruz" ifadesi, rastgele alet kullanımından bilinçli ve aktarılabilir bir üretim sürecine geçişin evrimdeki önemini vurgulanır. "Bu bize bir standart gösteriyor ve bu standardı dünyanın her yerinde gördüğümüz için kültürel nesne olarak tanımlayabiliyoruz."
• Arkeolojik Açıdan İnsanın Tanımı: Arkeolog için insan, "standart alet yapabilen, deneyimini kuşak taşlarına ve bir sonraki kuşağa aktarabilen canlı" olarak tanımlanır. Alet yapabilmenin "akıl örgütlenmesinin başlangıcı" olarak değerlendirilebileceği fikri sunulur.
• Aletin Arkeolojik Tanımı: Alet, "hammaddesi ya da maddeleri doğada bulunan, doğadaki biçimleri insan tarafından bilinçli olarak değiştirilen düşünce ürünleri" olarak tanımlanır. Bu tanım, aletin bilinçli seçim ve işlemeyle ortaya çıktığını vurgulanır.
• Lomekwi Keşfi ve İnsanın Evriminin Başlangıcı: 2015'teki Lomekwi keşfinin, ilk yontma taş aletlerin tarihini 3.300.000 yıla çektiğini ve bu durumun "biz insanın biyokültürel evrimini insan olarak 3.300.000'den başlatmaya başladık" anlamına geldiğini belirtir. Bu keşif, ilk alet üreten türün Homo Habilis mi yoksa Australopithecus mu olduğu sorusunu yeniden gündeme getirir.
• Fosiller ve Stratigrafi: Fosillerin oluşumu için belirli koşulların (havayla temasın kesilmesi, sert doku) gerektiğini ve fosillerin "belirli tabakalarda karşımıza çıktığını" belirtilir. Stratigrafinin, yani alttaki katmanın üsttekinden daha eski olması mantığının, "arkeolojide kullandığımız göreli kronolojinin de temelini oluşturduğunu" ifade edilir.
• Mutlak ve Göreceli Kronoloji: Karbon 14 gibi mutlak tarihleme yöntemlerinin yanı sıra, göreceli kronolojinin (tabakalar arasındaki ilişki) de arkeolojide hala önemli olduğunu ve "her zaman görelik kronolojiyle mutlak kronolojiyi birlikte kullandığımızı lütfen unutmayın" diyerek iki yöntemin birbirini tamamladığını vurgulanır.
• Jeolojik Zamanlar ve Yaşamın Evrimi: Dünyanın yaşının yaklaşık 4 milyar yıl olduğu bilgisini paylaşılır ve jeolojik zamanların (Proterozoik, Fanerozoik: Palezoik, Mezoik, Senözoik, Kuaterner) iklim ve yer hareketlerine göre ayrıldığını belirtilir. Fanerozoik devrin "bilinen yaşamın başlangıcı" olarak düşünüldüğünü ve yaşamın önce suda çeşitlenip sonra karaya yayıldığını anlatılır.
• Senözoik ve Primatların Ortaya Çıkışı: Senözoik devirle birlikte (3. zaman) "primatlar ortaya çıkıyor" bilgisini verilir. Paleosen ve Eosen gibi alt evrelerde kemirgenler, ilk primatlar, balinalar, atların ataları gibi çeşitli canlı gruplarının ortaya çıktığını ve kıta hareketlerinin türleşmeyi etkilediğini belirtilir.
• Pleistosen ve Holosen: Homo cinsinin evriminin ve kültür tarihinin büyük ölçüde Pleistosen dönemde gerçekleştiğini ve şu anda içinde yaşadığımız dönemin Holosen olduğunu belirtilir. Kuaterner dönemin buzul ve buzullar arası dönemlerle karakterize olduğunu açıklanır.

3. Dikkat Çekici Alıntılar:

• "Arkeolojiyi de biraz ben kendi içerisinde bağlantılarıyla ele alma taraftarıyım dolayısıyla da arkeolojiye bakış açım aynı zamanda evrimi nasıl ele aldığım ve nasıl değerlendirdiğimi de belirliyor."
• "Prehistorya da 3.300.000'den başlıyor işte yazının ortaya çıktığı döneme kadar yani çok kaba bir şekilde insanlık tarihinin aslında %90'ını içeren bir bilim alanı diyebiliriz."
• "Standart alet yapabilen deneyimini kuşak taşlarına ve bir sonraki kuşağa aktarabilen canlı olarak tanımlayabiliriz, en genel haliyle."
• "Alet yapabilmek aslında bir soyutlamayı beraberinde getirdiği için düşünmeyle de ilişkili bir şey olarak değerlendiriyoruz... ve bu aynı zamanda akıl örgütlenmesinin başlangıcı olarak da değerlendirebiliyoruz."
• "Lomekwi 3.300.000'e tarihlendi tarihlenince de bu aletleri kim üretti sorusu beraberinde geldi."
• "Altta olan canlılar üsttekinden daha eski mantığına dayanıyor bu bizim aynı zamanda aslında arkeolojide kullandığımız göreli kronolojinin de temelini oluşturuyor."
• "Kıta izolasyonları da evrim açısından önemli bir durum."

4. Tartışılan Konular ve Açık Uçlu Sorular:

• Maddi Kültür Varlığı - Maddi Kalıntı: Dinleyicilerden gelen bir soru üzerine, arkeologların neden "maddi kalıntı" terimini daha sık kullandığı ve bunun kültürel nesnelerle doğayı iç içe geçirme ihtiyacından kaynaklanabileceği tartışılır.
• Basit Alet Kullanımı ve Standart Üretim Farkı: Günümüzdeki primatların alet kullanmasına karşın, standart ve aktarılabilir alet üretiminin insan evrimindeki temel ayrım olduğu vurgulanır. Standart sözcüğünün bu ayrımı sağlamadaki önemi tartışılır.
• Geçmiş Zaman Dilimlerinin Algılanabilirliği: Milyonlarca yıllık zaman dilimlerinin insanlar tarafından kolayca algılanamaması sorunu dile getirilir ve bunu daha anlaşılır kılmak için farklı yöntemlerin (belgeseller, takvim benzetmeleri) kullanılabileceği belirtilir.
• Günümüzde Evrim ve Yapay Seçilim: Evrimin sadece biyolojik süreçlerle sınırlı kalmayıp, yapay seçilimle insanın müdahalesi altına girmesinin potansiyel tehlikeleri üzerine düşünceler paylaşılır. İnsanın üreme süreçlerine müdahalesinin "korkutucu bir açıdan" evrimi etkileyeceği fikri ortaya atılır.
• İnsan Türlerini Anlama ve Osteolojinin Rolü: Önümüzdeki ders için beklentilerden biri olarak insan türlerini görmek ve aralarındaki ilişkiyi anlamak isteği dile getirilir. Bunun için iskelet sistemindeki farklılıklara bakmanın (osteoloji) gerekli olduğu belirtilir.
• Genetiğin Evrim Araştırmalarındaki Yeri: Günümüzde genetik çalışmaların evrimi anlamada büyük rol oynadığı ve "bir genetik çağında yaşıyoruz" fikri paylaşılır.

5. Okuma Listesi Önerileri :

• "Antropoloji" dergisinin son sayısı, Mehmet Özdoğan'ın "50 Soruda Arkeoloji", Metin Özbey'in "50 Soruda İnsanın Biyokültürel Evrimi", İş Bankası yayınlarının Fransızcadan çevirdiği "İnsanın En Güzel Tarihi", "Dünyanın En Güzel Tarihi" serileri ve Hariri'nin "Sapiens" kitabı.
• Palyolitik sanatla ilgili Paris'teki İnsan Tarihi Müzesi'nin internet sayfası ve Fransız Kültür Bakanlığı'nın paylaşımları gibi görsel kaynaklar önerilir.